Pietro da Cortona in de Mezzanini della Mulatta

De opoffering van Noah, Pietro da Cortona,

Mezzanini della Mulatta Palazzo Pitti (ca. 1647)

(foto: Soprintendenza BAPSAE di Firenze Pistoia e Prato)

Reconstuctie (tekening) Nymphaeus, Mezzanini della Mulatta

(foto: Soprintendenza BAPSAE di Firenze Pistoia e Prato)

Pietro da Cortona bracht de Romeinse barok naar Florence en Luca Giordano ging de confrontatie aan met de barok van Pietro da Cortona. Dit is prachtig te zien in de kerk Santa Maria Maddalena dei Pazzi. Giordano was echter een uitzondering. De stijl van Da Cortona sloeg nooit aan bij de Florentijnse schilders, die de traditie van de maniëristische stijl uit het eind van de 16de eeuw doorzetten. De mooiste schilderingen in Palazzo Pitti werden tussen 1637 en 1640 door Da Cortona in de ''Salla della Stufa'' gemaakt. In 1644 gaf Giovan de Carlo de' Medici opdracht de linker vleugel van zijn appartement in Palazzo Pitti te decoreren. Het appartement bestond uit twintig kamers, waarvan twee tot 1647 ook door Da Cortona zijn beschilderd. Salvatora Rosa overigens beschilderde vier lunetten. Deze kamers worden ook wel ''Mezzanini della Mulatta'' genoemd. De kamers werden gebruikt voor een gesprek en voor vermaak. Niet alleen werden de kamers versierd met fresco's en prachtig stukwerk, ook werden er fonteinen, een Nymphaeum en ''grotta'' aangebracht. Tijdens een restauratie werd de Mezzanine gescheiden van de aangrenzende kamers en vielen deze in vergetelheid, totdat deze weer werden herontdekt in de jaren '60 van de vorige eeuw door Marco Chiarini en Karl Noehles. De fresco's, het stukwerk en de Nymphaeum waren zwaar beschadigd door vocht en verwaarlozing. De niche en de fontein van de Nymphaeum waren onherstelbaar beschadigd. Gelukkig zijn hiervan nog tekeningen bewaard gebleven. Pas in 1999 zijn de noodzakelijke restauraties begonnen (zie: Soprintendenza BAPSAE di Firenze Pistoia e Prato). De kamers zijn alleen op bepaalde dagen in het jaar te bezichtigen.

Een melancholische Madonna in Palazzo Medici-Riccardi

Madonna, Fra Filippo Lippi (ca. 1442), Medici-museum (foto: Henk Woudsma)

In Palazzo Medici-Riccardi staat misschien wel een van de aandoendelijkste, melancholische en mooiste Madonna met Kind. Het is van Fra Filippo Lippi. Dit schilderij uit ca. 1442 werd in opdracht van Cosimo de 'Medici gemaakt en het is sindsdien nog steeds in het paleis. Filippino werkte een tijdje in het atelier van Botticelli, wiens invloed duidelijk te zien is in dit vroege werk.

Gastvrijheid van de familie Taddei

Via de Ginori nr. 17 en nr. 19 (foto: Henk Woudsma)

Via de Ginori is zeer de moeite waard om te bezoeken. Het is een straat waarlangs vele mooie paleizen uit de 15e en 16e eeuw staan. Een van de families die daar paleizen lieten bouwen was de familie Taddei. Taddeo Taddei was beschermheer, humanist en vooral liefhebber van de kunsten. Hij had contact met de grote persoonlijkheden van zijn tijd, zoals Raphael en Michelangelo. De gastvrijheid van de familie Taddei voor Raphael wordt herdacht met een gedenkplaat op nummer 17 van de Via dei Ginori. Echter is door een vergissing deze plaat verkeerd aangebracht. De schilder was in het Palazzo Taddei van Taddeo op nummer 15 ter gast. Daarnaast heeft Raphael echter ook op nummer 19 in Palazzo Tolomei Biffi van Antonio Taddei gewoond.

(foto: Henk Woudsma)

Palazzo Barbolani di Montauto maakt een knieval

Palazzo Barbolani di Montauto met knielende vensters (foto: Henk Woudsma)

Op nummer 9 van Via de Ginori staat Palazzo Barbolani di Montauto. Dit schitterende paleis met een mooi binnenplaats heeft iets bijzonders: de zogenaamde "knielende ramen'', oftewel ''La finestra inginocchiata''.  Dit is een monumentaal type venster die uitsluitend wordt gebruikt op de begane grond. De vensterbank is gebaseerd op twee steunprojecties die er uitzien als twee "benen" met een knie, vandaar de naam.  Voor het eerst werd dit venster met een ''knieval'' toegepast bij Palazzo Medici Riccardi door Michelangelo. De maniëristische vensters van dit paleis zijn van Bartolomeo Ammannati (ca. 1570-1580).

Romeinse monumenten in het Ospedale degli Innocentie-Museum

Ospedale degli Innocentie-Museum (foto: Henk Woudsma)

Botticelli (links) en Ghirlandaio (achtergrond) foto: Henk Woudsma

(foto: Henk Woudsma)

Ospedale degli Innocentie heeft een klein en bescheiden museum met een interessante collectie. Naast het beroemde meesterwerk "Tronende Madonna met Heiligen" uit ca. 1493 van Piero di Cosimo en een jeugdwerk (Madonna met kind) van Botticelli hangt een schitterende "Aanbidding der Wijzen" van Domenico Ghirlandaio uit 1488. Het schilderij was bestemd voor het hoofdaltaar van de kerk bij het hospitaal. Enkele scènes verwijzen naar de functie en het ontstaan van het hospitaal. Opvallend is de verwijzing naar het antieke Rome. Achter het tafereel met de kindermoord zijn daarachter een aantal Romeinse monumenten te zien: van links naar rechts zijn dat het Colloseum, de Zuil van Trajanus, de Torre delle Milizie en de Piramide van Cestius.

Meer ordening op Piazza del Duomo

Piazza del Duomo (foto: Henk Woudsma)

In de Middeleeuwen en voor Florence geldt dit vooral na 1250 als de stad een fenomenale groei doormaakt, was de architectuur nog weinig doordacht. Zo werd er nauwelijks of geen rekening gehouden met de stedelijke context. De ramen van meerdere aan elkaar grenzende huizen verschillen sterk van hoogte, vorm en grootte en lijken vrij willekeurig geplaatst. Op het einde van de dertiende eeuw, dus nog in de Middeleeuwen, kwam langzamerhand de gedachte op aan meer ordening bij het bouwen van huizen en palazzo's. Zo werd het verplicht om in enkele straten bij de Duomo ramen op gelijke hoogte te bouwen waardoor een rij aangrenzende huizen er meer als een eenheid kwam uit te zien. Dit is heel mooi te zien op Piazza del Duomo. Maar de echte doorbraak naar een geordende plattegrond, gevel en het rekening houden met de stedelijke context vond pas in de vijftiende eeuw plaats.

Op Piazza del Duomo nummer 29 is een gedenksteen bevestigd voor Donatello op de plaats waar hij zijn werkplaats had. Nu is daar Ristorante Le Botteghe Di Donatello gevestigd. De gedenksteen werd in 1887 onthuld door koning Umberto I, samen met de gevel van de dom.

Piazza del Duomo, herdenkingsplaat Donatello (foto: Henk Woudsma)

Een Nederlandse schilder in Florence

Palazzo Mellini-Fossi (foto: Henk Woudsma)

Palazzo Mellini-Fossi aan de Via de' Benci 20 heeft aan de buitenkant prachtige kleurige fresco's. Het is in ca. 1575 aangebracht door de Nederlandse schilder Giovanni Solf (of Jan Solf) gebaseerd op tekeningen van Francesco Salviati. De geschilderde gevel is verdeeld in vijf verschillende niveaus en vertegenwoordigen de mythen en verhalen met betrekking tot Danae Perseus, Pegasus en Andromeda. Eind jaren negentig van de vorige eeuw is het gerestaureerd. De fresco's waren verborgen onder een dikke zwarte korst als gevolg van de luchtvervuiling vanaf de 19e eeuw. Helaas kan ik verder geen gegevens vinden over de schilder Solf.

(foto: Henk Woudsma)

De Porta dei Leoni met laat gotische kunst

Zij-ingang noordkant Santa Maria del Fiore (foto: Henk Woudsma)

Aan de noordkant van de kathedraal Santa Maria del Fiore bevindt zich een bekende hoofdingang, de Porta della Mandorla, met beeldhouwwerk uit de late gotiek en uit de vroege renaissance van onder andere Giovanni d'Ambrogio, Nanni di Banco en Donatello. Aan de andere kant van de kathedraal, de zuidkant, bevindt zich de Porta dei Canonici met eveneens beeldhouwkunst uit de late gotiek van de beeldhouwers Lorenzo Giovanni d'Ambrogio en Niccolò di Piero Lamberti. Naast de Porta della Mandorla is nog een zij-ingang, de "Porta dei Leoni" of Leeuwenpoort genoemd vanwege de twee leeuwenbeelden.  Het beeldhouwwerk van de zij-ingang wordt toegeschreven aan Niccolò di Piero Lamberti en Piero di Giovanni Tedesco. Lamberti is de maker van de Madonna en de twee engelen en Tedesco is de maker van de decoratieve houten deur (1395-98).

Palazzo Budini Gattai

Palazzo Budini Gattai (foto: Henk Woudsma)

Palazzo Bartolini-Salimbeni is gebouwd tussen 1520 en 1529. Het is het eerste echte hoge renaissancepaleis in Florence volgens door Rafaël en Bramante in Rome ingevoerde stijl. Volgens Vasari was dit paleis het eerste patriciërshuis in de stad dat vierkante ramen had met frontons; de façade werd bij vele later gebouwde Florentijnse paleizen nagevolgd. De eerste daarna was Palazzo Budini Gattai aan de Piazza della Santissima Annunziata. Het project is gestart in ongeveer 1549 door Giuliano di Baccio d’Agnolo en werd in 1563 na zijn dood voortgezet door Bartolomeo Ammannati. Het palazzo heeft een prachtige rode zichtbare baksteen. Het was voor die tijd uitzonderlijk dat het niet was bepleisterd of bekleed met hardsteen.

Bernardino Poccetti

Bernardino Poccetti (foto: Henk Woudsma)

De laat-manieristische (contra-maniera) schilder Bernardino Poccetti schilderde in 1612 in het Chiostro Grande della Santissima Annunziata onder andere scènes uit het leven van de stichter van de Convent van Servites voor de Santissima Annunziata. Ook Arsenio Mascagni, Matteo Rosseli, Ventura Salimbeni en Andrea del Sarto hebben in dit klooster fresco's geschilderd. In totaal zijn 25 lunetten beschilderd. Op de bovenstaande afbeelding is één van de frescoschilderingen van Poccetti te zien, genaamd ''L'apparizione della Madonna al vescovo di Firenze e ai Sette Santi Fondatori''.

(foto: Henk Woudsma)

 

Chiostro Grande della Santissima Annunziata

met 25 beschilderde lunetten (foto: Henk Woudsma)

Farmacia di San Marco

De voormalige apotheek van San Marco is gevestigd aan de Via Cavour in Florence in het voormalige klooster van San Marco. De apotheek werd opgericht door de dominicanen op initiatief van broeder Antonino als nevenvestiging van de Farmacia di Santa Maria Novella en dankzij de vrijgevigheid van Cosimo de' Medici. Het was voor het publiek geopend in 1450 en het werd gesloten in 1995 en weer heropend aan de Via Carissimi. Door de eeuwen heen diende de apotheek ook als een ontmoetingsplaats voor kunstenaars en intellectuelen. Nog steeds zijn de gebeeldhouwde insigne's uit de 19e eeuw met de namen van de artikelen te zien.

(foto: Henk Woudsma)

Een paleis met walgelijke koppen

Palazzo Altoviti of dei Visacci (foto: Henk Woudsma)

In het midden van de 16e eeuw werd de façade van Palazzo Altoviti of dei Visacci aan de Borgo degli Albizzi versierd met vijftien hoofden (hermen) van beroemde Florentijnen. Dit werd in opdracht van de geleerde, humanist en politicus Baccio Valori uitgevoerd. De personages zijn onder andere Marsilio Ficino, Amerigo Vespucci, Leon Battista Alberti, Francesco Guicciardini, Dante, Petrarca en Boccaccio. De portretten werden ook wel de "Visacci" ofte wel ''walgelijke koppen'' genoemd, vandaar de naam van het gebouw.

De naturalistische stijl van Santi di Tito

(foto: wga)

In tegenstelling tot Giorgio Vasari, die streefde naar complexe poses, strikte kleurwerking, gratie en overdrijving, bleef Santi di Tito bij zijn eigen vrij naturalistische stijl. In zijn late periode gebruikte hij rijkere kleuren en een meer realistische licht- en schaduwwerking. Santi di Tito's meesterwerk en afspiegeling van zijn rijpe latere stijl is de ''Visione di San Tommaso'' in de basiliek van San Marco uit 1593, ook wel bekend als ''Saint Thomas wijdt zijn Werken aan Christus''. Hier zien wij een eenvoudig vroom gebaar. Dit leek verloren te zijn gegaan tijdens de theoretisch onderlegde Florentijnse schilders sinds de dagen van Masaccio. Het is een stijl die vooruitkijkt naar de volgende decennia van de Bolognese School. Een stijl die ook wel contra-maniera wordt genoemd. Een terugkeer naar Raffaëls stijl, d.w.z. duidelijk verhalend met een eerlijk religieus gevoel van de vroege-renaissance was een toegeving aan de kerkelijke eisen van de contrareformatie dat kunst tegelijk belerend moest zijn en de eenvoudigste toeschouwer moest kunnen beroeren. Raffaëls stijl is ook duidelijk te zien in het werk van Fra Bartolomeo. Zijn werk ''Madonna del Baldacchino'' uit 1509 hangt links van Santi di Tito's werk in de Basiliek van San Marco. Een prachtige vergelijking is niet denkbaar. De altaren werden in 1580 ontworpen door Giambologna.

Rechts ''Visione di San Tommaso'' en links daarvan de ''Madonna del Baldacchino'',

Basiliek van San Marco (foto: Henk Woudsma)

Een herboren meesterwerk van Salviati

(foto: Henk Woudsma)

In aansluiting van het vorige bericht ook aandacht voor een ander gerestaureerd paneelschilderij in de Museo dell'Opera di Santa Croce. Het is de ''la Deposizione dalla Croce'' van Francesco Salviati uit 1547-1548. Ook hier hebben we te maken met een laat maniëristisch werk. Ook hier geldt een prachtige schittering die tot stand is gebracht door zeer deskundige restaurateurs. Als nieuw herboren.

Een herboren meesterwerk van Bronzino

(foto: Henk Woudsma)

De meeste paneelschilderingen die in de Museo dell'Opera di Sante Croce thuishoren, zijn nog steeds in restauratie als gevolg van de overstroming van 1966 die hier een hoogte van zeven meter bereikte. Momenteel is er een speciaal hiervoor ingerichte tentoonstelling te zien met foto's van kunstwerken vóór en na de overstroming. Werkelijk niet te geloven hoe sommige werken na restauratie weer als nieuw tevoorschijn komen. Dit geldt zeker voor Agnolo Bronzino's ''Discesa di Cristo al Limbo'' (1552). Het werk werd na 1966 als ''verloren'' beschouwd en pas in 2003 weer ''herontdekt'' in het complex van de Santa Croce. Het grote paneel is samengesteld uit verschillende stukken hout (meer dan 4 meter hoog) en werd zwaar beschadigd door de overstroming. Het is zeer vakkundig gerestaureerd en sinds november 2006 weer te zien. Het is een prachtig voorbeeld van een laat maniëristisch werk. Duidelijk is de invloed van de contrareformatie te zien. Christus als opvallende centrale figuur geschilderd. De kunst in dienst van de kerkelijke propaganda.